Znaczenie badań genetycznych
W ostatnich latach jesteśmy świadkami dynamicznego rozwoju wiedzy genetycznej. Ta nowa wiedza prowadzi do zmiany naszych poglądów na etiologię, diagnostykę i postępowanie medyczne w różnych chorobach.
Większości chorób genetycznych nie można precyzyjnie rozpoznać za pomocą klasycznych metod diagnostyki klinicznej (wywiad, badanie fizykalne, badania biochemiczne, obrazowe, elektrofizjologiczne, histopatologiczne), gdyż ich objawy są najczęściej niespecyficzne. Analiza kliniczna pozwala najczęściej na zdefiniowanie grupy schorzeń w których mieści się rozpoznanie naszego pacjenta (np. polineuropatia, elastopatia, encefalopatia), ale nie umożliwia postawienia szczegółowego rozpoznania. W konsekwencji, bez wykonania badań genetycznych u wielu pacjentów nie jest możliwe postawienie właściwego rozpoznania. Pacjenci i ich rodziny przechodzą odyseję diagnostyczną, trwającą wiele lat i pochłaniającą ogromne nakłady finansowe.
<image>
<image>
Właściwa opieka i leczenie
Bez znajomości przyczyny choroby uwarunkowanej genetycznie nie można przewidzieć przebiegu klinicznego, zaproponować prawidłowego postępowania diagnostycznego i właściwego leczenia, ani właściwej opieki nad członkami rodziny pacjenta.
Poznanie genetycznych przyczyn choroby pozwala na zaproponowanie właściwej opieki nad pacjentem i jej/jego rodziną: rodzicami, rodzeństwem, potomstwem. Umożliwia prognozowanie przebiegu choroby u pacjenta, ale też na określenie ryzyka wystąpienia tej choroby u innych członków rodziny pacjenta oraz na opracowanie optymalnego postępowania mającego na celu uniknięcie powtórzenia się ciężkiego schorzenia w rodzinie.
Przyczyny chorób genetycznych
Choroby genetyczne mogą być spowodowane aberracjami chromosomowymi (zaburzeniami struktury lub liczby chromosomów), zmianami (mutacjami, wariantami) w pojedynczym genie lub mogą być spowodowane wpływem czynników genetycznych i środowiskowych.
Aberracje występują z częstością 1/160 żywych urodzeń (0.7%). Teoretycznie aberracje mogą dotyczyć z równą częstością wszystkich chromosomów Najczęściej jednak występującymi w populacji ludzkiej zespołami, uwarunkowanymi aberracjami liczbowymi chromosomów autosomalnych są: zespół Downa czyli trisomia 21, zespół Edwardsa czyli trisomia 18 i zespół Pataua czyli trisomia chromosomu 13 oraz zespoły uwarunkowane aberracjami liczbowymi chromosomów płciowych: Turnera czyli monosomia chromosomu X i Klinefeltera czyli występowanie w kariotypie męskim dodatkowego chromosomu X. Oprócz aberracji w liczbie chromosomów przyczyną zaburzeń rozwojowych mogą być także aberracje w strukturze chromosomów, i jest to bardzo liczna i różnorodna grupa schorzeń. Aberracje chromosomowe mogą być przyczyną niepełnosprawności lub/i wad wrodzonych. Mogą też być przyczyna do poronień.
Choroby monogenowe mogą być spowodowane mutacjami genów zlokalizowanych na chromosomach autosomalnych lub chromosomach płciowych. Mogą być dziedziczone dominująco (wystarczy pojedyncza kopia genu warunkującego daną cechę, aby ujawniła się ona klinicznie), lub recesywnie (obcne są wtedy dwie mutacje na obu kopiach genu). Choroby uwarunkowane autosomalnie dominująco występują u około 1,5% żywo urodzonych dzieci, choroby uwarunkowane autosomalnie recesywnie u około 0,75%, a sprzężone z chromosomem X u 0,15% noworodków.
Choroby uwarunkowane wieloczynnikowo występują często w populacji ludzkiej. W ich etiologii odgrywają rolę zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Dokładne podstawy molekularne tych chorób nie są poznane. Nie ma też metod diagnostycznych umożliwiających precyzyjną ocenę ryzyka i przedobjawową ich diagnostykę genetyczną. Choroby uwarunkowane wieloczynnikowo występują rodzinnie, ale nie wykazują określonego toru dziedziczenia. Są one jednak scharakteryzowane i zostały określone zarówno ogólne zasady dziedziczenia, populacyjne ryzyko ich występowania oraz czynniki modulujące występowanie tych chorób w populacji. Na podstawie tych danych ogólnych oraz rodowodu można określić dla poszczególnych rodzin i poszczególnych osób w tych rodzinach przybliżone ryzyko wystąpienia określonej cechy (choroby) uwarunkowanej wieloczynnikowo.
Nowotwory mogą występować, jako zmiany sporadyczne (około 90% wszystkich nowotworów) lub dziedziczne (5-10%). We wszystkich tych zespołach badania genetyczne stanowią ważny element diagnostyczny.